Η μεταπολεμική ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού νοείται σήμερα ως ένα φυσικό αϊστορικό γεγονός εγγεγραμμένο στη φυσική λειτουργία της οικονομίας. Αντίθετα με αυτή την αντίληψη, το παρόν κείμενο επιχειρεί να παρουσιάσει τους τρόπους με τους οποίους ο ελληνικός τουρισμός είναι προϊόν ενεργητικών πολιτικών παραγωγής τουριστικών υπηρεσιών οι οποίες, διά του σχεδιασμού και των αστοχιών τους, κατέστησαν τη χώρα τόπο υποδοχής περιηγητών την περίοδο 1950-1974. Κομβικές στιγμές σε αυτή τη διαδικασία αποτελούν η ένταξη του τουρισμού στον μεταπολεμικό οικονομικό σχεδιασμό, βάσει του οποίου οι υπηρεσίες φιλοξενίας αποτελούσαν πεδία στο οποία το κράτος θα διαδραμάτιζε κομβικό ρόλο, αλλά και οι ασυνέχειες, σε σχέση με την παραπάνω σύλληψη, που εισάγονται στις ασκούμενες πολιτικές με το καθεστώς της στρατιωτικής δικτατορίας που επενδύει στην προοπτική της αλματώδους ανάπτυξης του κλάδου. Με τις ευρωπαϊκές τάσεις επέκτασης του κράτους πρόνοιας και τη ραγδαία αύξηση των αεροπορικών μεταφορών να εγγράφονται στις παραπάνω πολιτικές, η Ελλάδα, από τα μέσα της δεκαετίας του ’70, συνιστά καθιερωμένο τουριστικό προορισμό. Οι μετασχηματισμοί της ελληνικής κοινωνίας επηρεάζονται από τις παραπάνω εξελίξεις στο βαθμό που η νέα οικονομική δραστηριότητα διαμορφώνει νέες διαδρομές για τον οικογενειακό οικονομικό προγραμματισμό αλλά εισάγει και νέα πρότυπα έμφυλων σχέσεων και κατανάλωσης στους τόπους κοινωνικής συνεύρεσης με τους «ξένους». Όπως προκύπτει από την ανάλυση που παρουσιάζεται, βασικό όχημα για την κατανόηση των μεταστροφών αυτών συνιστούν οι πρακτικές των ίδιων των τουριστών και η διάχυσή τους στην ελληνική κοινωνία.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗΣ, «Μοντέρνα Κίρκη»: η κοινωνική κατασκευή του μεταπολεμικού ελληνικού τουρισμού

Το κείμενο αυτό αποτελεί συνέχεια των δημοσιευμένων άρθρων με αντικείμενο την επίσκεψη σε θεατρικές παραστάσεις και σε μουσεία (βλ. το πρώτο τεύχος του περιοδικού Κοινωνικές Επιστήμες). Στην προοπτική αυτή, το άρθρο αυτό επιχειρεί να καταδείξει πως οι χορευτικές πρακτικές και προτιμήσεις του κάθε θεατή εξαρτώνται από τη δομή της κληρονομιάς του, δηλαδή, από το σχετικό βάρος του οικονομικού κεφαλαίου και του πολιτισμικού κεφαλαίου που κατέχει, και από την κοινωνική του τροχιά, που κατευθύνει, διά μέσου του συνακόλουθου τρόπου απόκτησης, τη σχέση την οποία διατηρεί με την κληρονομιά αυτή. Πιο συγκεκριμένα, στόχος του άρθρου αυτού είναι να επιβεβαιώσει πως η συστηματική παρακολούθηση χορευτικών παραστάσεων, και μάλιστα η εκδήλωση της ικανότητας ορισμένων υποκειμένων να εφαρμόζουν στα χορευτικά, εν προκειμένω, έργα ένα «καθαρό» βλέμμα, ένα βλέμμα που επιβάλλουν και τα έργα και ο χώρος στον οποίο εκτίθενται, συνδέεται με ειδικούς κοινωνικούς όρους.

ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ & ΜΑΡΙΑ ΒΙΔΑΛΗ, Ο κόσμος των παραστάσεων: ο κοινωνικός χώρος του κοινού του χορού

Ενώ στα μαθήματα του για το κράτος στο College de France ο Βourdieu χρησιμοποιεί τα κεκτημένα του μεγαλύτερου μέρους των παλαιότερων ερευνών του, δεν αναφέρεται καθόλου στο γαλλικό αποικιακό κράτος, αν και είχε αναλύσει τα αποτελέσματα της κυριαρχίας του στην Αλγερία. Η απουσία αυτή θέτει το ερώτημα για το άσκεπτο μιας κοινωνιολογίας που έθεσε την ανάλυση του ασκέπτου ως προϋπόθεση για την επιστημονική σκέψη πάνω στον κοινωνικό κόσμο. Απέχοντας από το να αποκηρύξει την κοινωνιολογία ως εξιδανίκευση ενός δυτικού και αυτοκρατορικού ασυνειδήτου, το άρθρο αυτό δείχνει σε ποιο βαθμό η αποικιακή κυριαρχία, μετατεθειμένη από την αλγερινή Kabylie στη Bearn, γενέτειρα του Bourdieu, αποτελεί τη μήτρα από την οποία ο Bourdieu κατασκευάζει ένα «καθολικό» μοντέλο ανάλυσης του κράτους, αυτόκλητο αντιπρόσωπο του οποίου συνιστά η Γαλλική Δημοκρατία.

FRANCK POUPEAU, Ο Pierre Bourdieu και το άσκεπτο του αποικιακού κράτους

To Art Basel, η μεγαλύτερη τεχνοπανήγυρις του κόσμου, γίνεται κάθε χρόνο σημείο αναφοράς για συλλέκτες, γκαλερίστες, ειδικούς και κριτικούς, επιμελητές και φιλότεχνους παγκοσμίως. Αυτή η «αγορά συμβολικών αγαθών» υπόσχεται «πολιτισμικό κεφάλαιο», συμβολικά κέρδη και αύξηση του κοινωνικού κεφαλαίου μαζί με τα προσδοκώμενα οικονομικά οφέλη, έλκοντας επενδυτές. Στο πλαίσιο επιτόπιας έρευνας στο Art Basel, η ερευνητική μας ομάδα έκανε κοινωνιοχωρικές αναλύσεις της εσωτερικής δομής του Art Basel, διενέργησε περισσότερες από εκατό εις βάθος συνεντεύξεις σε αντιπροσωπευτικό δείγμα όλων των συμμετεχουσών ομάδων δρώντων, πραγματοποίησε συμμετοχικές παρατηρήσεις του συμβάντος και έδωσε μια πυκνή εθνογραφική περιγραφή των τεκταινομένων. Σημείο εστίασης ήταν το πώς, λαμβάνοντας υπόψη τις εν εξελίξει μεταβολές στο πεδίο της τέχνης, η σχέση ανάμεσα σε τέχνη και εμπόριο, χάρισμα και χρήμα, όλο και πιο πολύ σχέση κρίσης ως και αντίφασης, γίνεται θέμα, πρόβλημα, σκάνδαλο, κοινοτοπία ή απλώς αντικείμενο απώθησης από τους συμμετέχοντες. Στο άρθρο παρουσιάζονται κάποια από τα πορίσματα αυτής της έρευνας.

FRANZ SCHULTHEIS, Οικονομίες συμβολικών αγαθών: εθνογραφικές εξερευνήσεις στις «Ολυμπιάδες Τέχνης»

Από τη δεκαετία του 1990, στις περισσότερες βιομηχανοποιημένες χώρες, παρακολουθούμε έναν πολλαπλασιασμό των ειδικοτήτων στα χρηματοοικονομικά και το management. Το άρθρο προσεγγίζει αυτούς τους μετασχηματισμούς εκκινώντας από μια ανάλυση των εκπαιδευτικών στρατηγικών των οικονομικών ελίτ, ανάλυση βασισμένη σε μια έρευνα πάνω στα ΜΒΑ. Η ανάπτυξη

των επιχειρηματικών σπουδών εξηγείται συχνά με τρόπο λειτουργιστικό, μέσα από τους μετασχηματισμούς του καπιταλισμού και των επιχειρηματικών δομών, που απαιτούν μια επαγγελματικοποίηση του management. Η συγγραφέας του άρθρου τονίζει ένα άλλο διακύβευμα αυτής της διαδικασίας με όρους νομιμοποίησης της οικονομικής εξουσίας. Όπως δείχνει η ιστορία αυτών των πανεπιστημιακών προγραμμάτων στις ΗΠΑ, η εδραίωσή τους δεν εξηγείται τόσο από τις λειτουργικές απαιτήσεις όσο με επιχειρήματα ηθικής τάξης: πρόκειται για την ηθικολογία του καπιταλισμού. Η διεθνοποίηση των ΜΒΑ και η πρόσφατη ανάπτυξη μιας παγκόσμιας αγοράς αυτών των σπουδών εγγράφεται εν μέρει στο συνεχές αυτού του συμβολικού εγχειρήματος. Η ανάπτυξη προγραμμάτων διδασκαλίας του management συνοδεύεται από μια νομιμοποίηση γνώσεων που επί μακρόν αντιμετωπίζονταν με περιφρόνηση από τον κυρίαρχο πόλο του κόσμου της διανόησης. Σήμερα είναι αρχές αριστείας, ακαδημαϊκής κυρίως έμπνευσης, στη βάση των οποίων στηρίζεται το κύρος [πρεστίζ] αυτών των προγραμμάτων, αν και η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται πρωτίστως από στοιχεία εξωτερικά ως προς το περιεχόμενο των διδασκόμενων αντικειμένων.

ANNE-CATHERINE WAGNER, Η διεθνής διάδοση των ΜΒΑ: προς μια ανανέωση των μορφών νομιμοποίησης της οικονομικής κυριαρχίας;