Μήπως δεν νιώθετε την ψύχρα του κενού στα πρόσωπά σας; Δεν έχει αρχίσει, αλήθεια, να κάνει όλο και πιο κρύο; Και οι νύχτες που έρχονται δεν είναι ολοένα και πιο σκοτεινές; Ο Θεός είναι νεκρός. Ο Θεός έχει πεθάνει. Και είμαστε εμείς οι δολοφόνοι του. Δολοφόνοι μες στους δολοφόνους, πώς θα παρηγορηθούμε; Ό,τι ιερότερο, ό,τι ισχυρότερο διέθετε αυτός ο κόσμος έως τώρα μάτωσε μέχρι θανάτου κάτω απ’ τα μαχαίρια τα δικά μας. Ποιος μπορεί να μας ξεπλύνει από αυτά τα αίματα; Σε ποιο νερό μπορούμε να καθαριστούμε; Ποιες τελετές εξιλαστήριες, ποιες ιερές τελετουργίες θα πρέπει να ανακαλύψουμε για μας; Η μεγαλοσύνη αυτής της πράξης δεν μας υπερβαίνει; Και μόνο για να γίνουμε άξιοί της, δεν πρέπει πια να γίνουμε θεοί εμείς οι ίδιοι;

FRIEDRICH NIETZSCHE

Αν καμία υπερφυσική δύναμη δεν ελέγχει τις λειτουργίες του σύμπαντος, αν το κακό δεν τιμωρείται και το καλό δεν ανταμείβεται στη μετά θάνατον ζωή από κάποιο σύστημα θείας λογιστικής, τότε οι σκεπτόμενοι άνθρωποι, όπως επισήμανε με πάθος ο Ντοστογιέφσκι, θα θεωρήσουν ότι τα πάντα επιτρέπονται – πράγμα που στην πραγματικότητα δεν απέχει πολύ από την αλήθεια. Αναγνωρίζοντας τη μοναξιά τους στο σύμπαν, θα αναγκαστούν να αναλάβουν οι ίδιοι όλη την ευθύνη για τη χάραξη του πεπρωμένου τους επί γης. Ο Νίτσε, στη Χαρούμενη επιστήμη, είχε κρούσει το χαρμόσυνο σήμαντρο της απαλλαγής από τα ασκητικά ιδεώδη, τον θρίαμβο επί του χριστιανικού Θεού. Ο άνθρωπος δεν βλέπει πια τη Φύση σαν απόδειξη της καλοσύνης του Θεού ή την Ιστορία σαν αποτύπωση της λειτουργίας μιας ηθικής τάξης. Ο άνθρωπος τώρα πασχίζει να γίνει κύριος του εαυτού του.

CHARLES I. GLICKSBERG