Απ’ όλες τις μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες, το Ισλάμ φαίνεται να έχει την πιο ισχυρή πολιτική απήχηση στον 20ό αιώνα.  Ως δύναμη πολιτικής κινητοποίησης, φαίνεται να υποσκελίζει το μαρξισμό και να ξεπερνάει όλες τις άλλες θρησκείες. Το βιβλίο ανιχνεύει τις ρίζες αυτής της κατάστασης στο παρελθόν.

Η παραδοσιακή μουσουλμανική κοινωνία της άνυδρης ζώνης έχει επιδείξει αξιοσημείωτη σταθερότητα και ομοιογένεια, παρά τον τεράστιο πολιτικό κατακερματισμό και την απουσία συγκεντρωτικής θρησκευτικής ιεραρχίας. Για να ερμηνεύσει το φαινόμενο, ο Έρνεστ Γκέλλνερ ανατέμνει έναν πολιτισμό όπου κατά κανόνα αδύναμα κράτη συνυπήρχαν με μια ισχυρή κουλτούρα, καλά εμπεδωμένη στους πληθυσμούς της επικράτειάς τους. Όπως επισημαίνει, μια εγγράμματη Μεγάλη Παράδοση, την οποία καλλιεργούσαν οι λόγιοι και υποστήριζε η εμπορική τάξη των πόλεων, αναπτύχθηκε δίπλα σε μια πιο συγκινησιακή, εκστατική λαϊκή παράδοση, βαθιά ριζωμένη στην φυλετική κοινωνία της υπαίθρου και στους φτωχούς των πόλεων, την οποία συντηρούσαν ιερές γενεαλογικές ομάδες, θρησκευτικές αδελφότητες και ανεξάρτητοι άγιοι. Οι δύο παραδόσεις διαπλέκονταν κι ωστόσο παρέμεναν σε μια λανθάνουσα ένταση μεταξύ τους, που κατά καιρούς ερχόταν στην επιφάνεια, παρασύροντας το σύνολο της κοινωνίας σ’ ένα κύμα θρησκευτικής αναζωπύρωσης.

Συνδυάζοντας θεωρητικές αναπτύξεις, περιπτωσιολογικές μελέτες και κριτικές αποτιμήσεις αντίπαλων ερμηνειών, το βιβλίο παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο η επίδραση του νεωτερικού κόσμου, με αιχμές την αποικιοκρατία και την εκβιομηχάνιση, ανέτρεψε την ώς τότε σταθερή ισορροπία‧ βοήθησε δηλαδή τη Μεγάλη Παράδοση να διαχυθεί και να κυριαρχήσει πέρα από τα όρια των πόλεων, για να κορυφωθεί στο μαχητικό και ριζοσπαστικό Ισλάμ που δεσπόζει με την παρουσία του σήμερα.