Μέσα από τις περιπέτειες του Μανόλη του Ντελμπεντέρη περιγράφεται ο κόσμος, οι περιπέτειες, οι αγωνίες και οι απρόβλεπτες εναλλαγές των συνθηκών και της τύχης των εμπόρων της διασποράς, κάτι που ο Εφταλιώτης γνώριζε εκ των ένδον, έχοντας ζήσει και γνωρίσει από κοντά τις μεθόδους πλουτισμού, τα ήθη, τη νοοτροπία και τη συμπεριφορά τους. Γι’ αυτό και ψυχογραφεί με ιδιαιτέρως λεπτομερή τρόπο όχι μόνο τον ήρωά του, αλλά και ένα πλήθος προσώπων που κινούνται γύρω από αυτόν, με τις ίντριγκες, τα πάθη τους, τις αδυναμίες και τις μικρότητές τους, συνθέτοντας ένα μυθιστόρημα που, παρά τα ελαττώματά του, διαβάζεται με αμείωτο ενδιαφέρον, παρέχοντας, εκτός των άλλων, και πληροφορίες για τα ήθη και τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν στην Ευρώπη στα τέλη του 19ου αιώνα, σε όλες τις κοινωνικές τάξεις.