Πλούσια εικονογραφημένο με φωτογραφίες από γερμανικές, βρετανικές και ελληνικές πηγές, το βιβλίο προσφέρει μια αποκαλυπτική και συχνά συγκινητική θεώρηση της μεγαλύτερης ελληνικής τραγωδίας του αιώνα: αυτής που έκλεισε μια μέρα με τους πανηγυρισμούς της Απελευθέρωσης για να ξανανοίξει την επομένη μέσα στα πυρά του Εμφυλίου Πολέμου.
Η εισβολή του γερμανικού στρατού το 1941 έφερε στην Ελλάδα τη χιτλερική Νέα Τάξη, έναν κόσμο ερειπωμένων οικισμών, λιμοκτονούντων πληθυσμών και απόλυτων, κατακλυσμιαίων οραμάτων. Συγκεντρώνοντας πλούσιες μαρτυρίες από πρώτο χέρι και αντλώντας από ανέγγιχτες ώς τώρα αρχειακές πηγές, ο Μαρκ Μαζάουερ περιγράφει τη διακυβέρνηση και την οικονομική αφαίμαξη της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα, την κατάρρευση μιας ολόκληρης κοινωνίας μέσα στον τρόμο και την πείνα και την αναβάπτισή της στους θεσμούς και τις πρακτικές της μαζικής αντίστασης.
Η καθημερινή ζωή κάτω από τον ξένο ζυγό καθώς κι εκείνη του αντάρτικου στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας παρουσιάζονται μέσα στις πρωτόγνωρες υλικές και ψυχολογικές συνθήκες του ολοκληρωτικού πολέμου: άμαχοι πολίτες και χωρικοί στο στόχαστρο εκκαθριστικών επιχειρήσεων, Εβραίοι στο δρόμο για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, αγωνιστές της Αντίστασης, ταγματασφαλίτες, μαυραγορίτες και δωσίλογοι είναι τα πρόσωπα χάρη στα οποία η ζωντανή αφήγηση ανασυνθέτει την ταραγμένη και αντιφατική εμπειρία της Κατοχής. Όμως ο πόλεμος εξετάζεται επίσης από τη σκοπιά του κατακτητή: λόγια και έργα απλών φαντάρων ή αξιωματικών της Βέρμαχτ και των SS (όπως του νεαρού Κουρτ Βαλντχάιμ, που οι δραστηριότητές του στην κατοχική Ελλάδα έδωσαν το έναυσμα γι’ αυτή τη μελέτη) φανερώνουν τις πεποιθήσεις και τις αξίες που στήριξαν τη ναζιστική πολιτική της βίας, της τρομοκρατίας και της Τελικής Λύσης.
Ο Mark Mazower παρουσιάζει μια θαυμάσια περιγραφή της Ελλάδας στην Κατοχή, συνθέτοντας αρχειακό υλικό και συνεντεύξεις για να φτιάξει ένα αβίαστο ιστορικό αφήγημα [...] Μόνο τώρα οι πληγές του εμφυλίου πολέμου αρχίζουν να θεραπεύονται, και το βιβλίο αυτό προσφέρει πολλά στην κατανόηση των πηγών της σύγκρουσης. Μέσα από τα διαδοχικά στρώματα που το οικοδομούν, αναδύεται η ευρύτερη εικόνα των διαφορών ερμηνείας που ακόμη περιβάλλουν τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο. Με τη λεπτομερή ιστορική του τεκμηρίωση, τις ζωντανές περιγραφές του, τη μοναδική ευρύτητα και διεισδυτικότητά του, είναι απαραίτητο για τον επαγγελματία ιστορικό και αποκαλυπτικό για κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη.
SPYROS ECONOMIDES, The European
Το γοητευτικό βιβλίο του Mark Mazower περιγράφει την καθημερινή πραγματικότητα και το τρομερό κόστος της Κατοχής με συναρπαστική λεπτομέρεια. Πετυχαίνει έτσι να φτάσει στην καρδιά της Κατοχής. Τα πάντα εκτίθενται εδώ, από την υψηλή πολιτική των Γερμανών (και τις προστριβές ανάμεσα στους διαφορετικούς κλάδους της ναζιστικής εξουσίας) μέχρι το σαρδόνειο σχολιασμό της κατάστασης από τους αυτοσχέδιους καλλιτέχνες των τοίχων της Αθήνας.
MARK ALMOND, The Times
Ένα από τα καλύτερα βιβλία που γράφηκαν ποτέ, σε οποιαδήποτε γλώσσα, για την Ελλάδα της Κατοχής. Μάλιστα, ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία που έχουν γραφεί εν γένει για τη νεότερη Ελλάδα.
RICHARD CLOGG, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου
Ο βρετανός ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ είναι ένας απ’ αυτούς τους «περίεργους ξένους» που επισκέπτονται την Ελλάδα λίγο τυχαία ή ως περιηγητές, για να βρεθούν μέσα από προσωπικούς (και καμιά φορά παράξενους) δρόμους δεμένοι μαζί της. Φοιτητής ακόμη στην Οξφόρδη (σπούδασε αρχαία ελληνικά και φιλοσοφία) είχε έρθει στη χώρα μας που τον «είλκυσε ιδιαίτερα». Πέρα όμως από τα τοπία ή τη «φιλόξενη διάθεση των ανθρώπων», ο νεαρός επισκέπτης είχε παρατηρήσει με προσοχή και «ορισμένα από τα σημάδια που είχε αφήσει στον τόπο η ιστορία του». Μάλιστα, δυσκολευόταν να καταλάβει γιατί οι συμπατριώτες του «ενδιαφέρονταν τόσο πολύ για ό,τι είχε συμβεί στην Ελλάδα πριν 2.500 χρόνια και τόσο λίγο για το πρόσφατο παρελθόν». Έκτοτε, ο Μαζάουερ έχει συμβάλει αρκετά στο να γνωρίσουν καλύτερα οι ξένοι τη νεότερη Ελλάδα.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Το Βήμα
Ο βρετανός ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ βάζει το δάχτυλο σε μια πληγή της νεότερης ιστορίας μας. Η πληγή μπορεί να έκλεισε (ο χρόνος θεραπεύει τις πληγές – χωρίς όμως να εξαφανίζει τη μνήμη), το σημάδι όμως έχει παραμείνει. Ο Μαρκ Μαζάουερ επιχειρεί να μιλήσει για την Ελλάδα του Χίτλερ, για την Ελλάδα του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, για τους διωγμούς των Ελλήνων Εβραίων. Το εγχείρημα του ιστορικού διαθέτει νηφαλιότητα, ψύχραιμη ματιά, διαθέτει βαθιά γνώση των πηγών και των αρχείων (γερμανικές, βρετανικές και ελληνικές πηγές) και πάνω απ’ όλα δεν μεροληπτεί υπέρ της βρετανικής παρουσίας στην Ελλάδα του Εμφυλίου [...] Ο βρετανός ιστορικός στέκεται στην καθημερινή ζωή των κατακτητών και των Ελλήνων, αφήνει να περάσουν ζωντανές στιχομυθίες των ναζιστών, φωτίζει το άγριο κυνηγητό των Εβραίων, εστιάζει το φακό του στον μικρόκοσμο των ταγματασφαλιτών, των μαυραγοριτών και των δωσίλογων.
ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ, Ελευθεροτυπία
Στην εποχή μας, δεν νομίζω ότι ζούμε το τέλος της ιστορίας, όπως είπε ο Φουκουγιάμα. Αν κοιτάξει κανείς τα Βαλκάνια, θ’ αντιληφθεί ότι μάλλον έχουμε ανάσταση της Ιστορίας εκ νεκρών. Πόλεμοι μαίνονται σε χώρες μικρές και όλοι ελπίζουμε να τελειώσουν πριν οι χώρες αυτές βουλιάξουν εντελώς. Στην Ελλάδα, σήμερα επιτέλους χώρα ειρηνική, κατάλαβα τι σημαίνει πόλεμος για έναν μικρό λαό. Κατάλαβα επίσης γιατί οι Έλληνες, μετά την τραγωδία εκείνη έζησαν, με τον εμφύλιο, και μια δεύτερη. Το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ που το 1944 είχε φτάσει να καυχάται ότι είχε 1.000.000 μέλη, είχε σηκώσει στους ώμους του το μεγαλύτερο μέρος της Αντίστασης. Είναι γεγονός ότι ήθελε να μονοπωλήσει την Αντίσταση – και συχνά φέρθηκε με άγριο τρόπο στους ανταγωνιστές του. Αλλά είχε και τεράστια δημοτικότητα. Η αίσθηση ότι το επίσημο κράτος δεν επρόκειτο να του αναγνωρίσει τη συμβολή του, η καχυποψία που ακολούθησε και η ισχυρή πόλωση έφεραν και τη νέα τραγωδία. Ας ταξιδέψουμε λοιπόν σ’ εκείνα τα χρόνια της φρίκης –που δεν τους έλειπαν όμως και οι ζεστές, οι φωτεινές στιγμές– για να δούμε πώς ένας μικρός λαός γίνεται μεγάλος, καμιά φορά, μέσα απ' τη συμφορά.
MARK MAZOWER, Τα Νέα
