Το βιβλίο αυτό διηγείται την ιστορία του Ντομένικο Σκαντέλλα, του επονομαζόμενου Μενόκκιο, οπαδού μιας παράξενης αίρεσης από το Φριούλι που διώχθηκε από την Ιερά Εξέταση. Χάρη στην πλούσια τεκμηρίωση, που παρέχουν τα αρχεία της τελευταίας στην Ούντινε, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τα διαβάσματά του και τις συζητήσεις του, τις σκέψεις και τα αισθήματά του – φόβοι, ελπίδες, ειρωνεία, οργή, απόγνωση. Κάθε τόσο η αμεσότητα των πηγών τον φέρνει κοντά μας: τον κάνει έναν άνθρωπο σαν κι εμάς, έναν από μας. Είναι όμως επίσης ένας άνθρωπος πολύ διαφορετικός από μας. Η αναλυτική ανασύνθεση αυτής της διαφοράς ήταν απαραίτητη, προκειμένου να ανασυντεθεί η εν μέρει συσκοτισμένη φυσιογνωμία της κουλτούρας του και του κοινωνικού πλαίσιου μέσα στο οποίο αυτή είχε διαμορφωθεί.

«Ποιος έχτισε τις εφτάπυλες Θήβες;» Οι ιστορικοί έχουν μάθει από καιρό –όχι μόνο από τους στίχους του Μπρεχτ, αλλά και από τη διδασκαλία ενός Μπλοκ ή ενός Φεβρ– πως η ιστορία είναι ιστορία των ανθρώπων, όχι των «μεγάλων ανδρών», και πως το παρελθόν εξιχνιάζεται καλύτερα όταν έχουμε τη δυνατότητα να φτάσουμε ώς την καθημερινή αλήθεια.

Ο Κάρλο Γκίνζμπουργκ αναλύει εδώ την κοσμοεικόνα ενός μυλωνά από το Φριούλι, που οδηγήθηκε στην πυρά από την Ιερά Εξέταση στα τέλη του 16ου αιώνα. Η απολογία του παραπέμπει σ’ ένα στρώμα σκοτεινών αγροτικών μυθολογιών που, μπολιασμένες από διαβάσματα λόγιων κειμένων, ανοίγουν την πόρτα σε χιλιαστικές προσδοκίες δικαιοσύνης και κοινωνικής ανανέωσης – όπως δείχνει η προσωπική του εκδοχή για τη δημιουργία: «...όλα ήταν ένα χάος, δηλαδή γη, αέρας, νερό και φωτιά μαζί και ο όγκος αυτός σιγά-σιγά έγινε μια μάζα, ακριβώς όπως γίνεται το τυρί μέσα στο γάλα, κι από κει γίνανε σκουλήκια, κι αυτοί ήταν οι αγγέλοι.» Στα ίχνη των πολύτιμων επισημάνσεων του Μπαχτίν, οδηγούμαστε έτσι με δραματικό τρόπο μπροστά στη διχοτομία λόγιας και λαϊκής κουλτούρας, αλλά και στην απρόσμενη μαρτυρία της κυκλικότητας και της αλληλεπίδρασής τους.