Η πρωτότυπη ιστοριογραφία και η εντυπωσιακή αφήγηση του Μπέσελ συλλαμβάνουν ίσως την πιο σημαντική μετάβαση των σύγχρονων καιρών: από το χειρότερο ξέσπασμα θανάσιμης βίας που γνώρισε η ανθρώπινη ιστορία προς μια περίοδο σχετικής ειρήνης, ευημερίας και πολιτισμένης ζωής – μιας αληθινής «ζωής μετά τον θάνατο».
Το 1945 ήταν η πιο κρίσιμη χρονιά στη νεότερη ιστορία της Γερμανίας. Καθώς ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος οδηγήθηκε σ’ ένα δραματικό τέλος, ο γερμανικός λαός βρέθηκε στην ανάγκη να βγάλει νόημα από τις φρικαλεότητες που μόλις είχαν περάσει και να βρει συνάμα τη δύναμη να προχωρήσει. Υπογράφοντας ίσως την οριστική μελέτη επί του θέματος, ο Ρίτσαρντ Μπέσελ αποδίδει με ενάργεια την ανάδυση της Γερμανίας μέσα από την καταστροφή και την αίσθηση του ηττημένου έθνους ότι υπήρξε θύμα, παρά τα εγκλήματα που είχε διαπράξει.
Οι τελευταίοι μήνες του πολέμου ήταν οι πιο αιματηροί καθώς η συμμαχική επίθεση στη ναζιστική Γερμανία έφτασε στο αποκορύφωμά της. Μόνο τον Ιανουάριο, περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι βρήκαν βίαιο θάνατο. Το βιβλίο αποτυπώνει τα φοβερά δεινά αυτής της περιόδου, τις κατεστραμμένες πόλεις, τις πράξεις εκδίκησης που υπέστησαν οι Γερμανοί από τους Σοβιετικούς, Γάλλους και Αμερικανούς κατακτητές, και μαζί τις πορείες θανάτου και την ακραία βαναυσότητα του ναζιστικού καθεστώτος απέναντι στον ίδιο το λαό του. Παρ’ όλη αυτή τη τρομακτική βία, προς το τέλος του 1945 οι άνθρωποι άρχιζαν να ξαναφτιάχνουν τη ζωή τους και να βάζουν τα θεμέλια μιας μεταπολεμικής κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής κουλτούρας.
Επί δεκαετίες οι ιστορικοί εξετάζουν με εντυπωσιακή λεπτομέρεια την καταστροφική πορεία της σύγχρονης γερμανικής ιστορίας, προκειμένου να εξηγήσουν πώς μπόρεσε ένα ανεπτυγμένο και πολιτισμένο έθνος να εγκαταλείψει τις αξίες της δημοκρατίας και του πολιτισμού, να εξαπολύσει κτηνώδεις πολέμους ιμπεριαλιστικής λεηλασίας και ρατσιστικής βίας, να συμμετάσχει σε οργανωμένες φονικές εκστρατείες πρωτοφανείς στην ανθρώπινη ιστορία και να εφαρμόσει το βάρβαρο ναζιστικό πρόγραμμα μέχρι το καταστροφικό και αυτοκτονικό του τέλος. Ωστόσο, όλα αυτά δεν εξαντλούν την υπόθεση και τα τελευταία χρόνια δίνεται ολοένα και περισσότερη σημασία στο τέλος καθώς και στις απαρχές της ναζιστικής Γερμανίας. Γιατί όσο σημαντικό κι αν είναι να κατανοήσουμε πώς ενεπλάκησαν οι άνθρωποι στις φρικαλεότητες του ναζισμού και του πολέμου, εξίσου σημαντικό είναι να κατανοήσουμε πώς βίωσαν το τέλος του ναζισμού και του πολέμου και κατάφεραν να βγουν από αυτή τη συνθήκη.
Σπανίως έχουμε νιώσει λύπη για όσα υπέφεραν οι Γερμανοί στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, εν μέρει επειδή οι ίδιοι βάλθηκαν τόσο αποτελεσματικά να λυπηθούν τους εαυτούς τους. Οι περισσότεροι Γερμανοί το 1945 (και πολύ καιρό μετά) πίστευαν ότι τα δικά τους δεινά τούς απήλλασαν από κάθε υποχρέωση να αναλογιστούν τι είχαν κάνει σε άλλους λαούς. Έτσι οι ιστορικοί δίστασαν να εκμεταλλευτούν αυτό το υλικό, από φόβο μήπως φανεί ότι προσυπογράφουν το απωθητικό θέαμα της γερμανικής αυτολύπησης. Ο διακεκριμένος βρετανός ιστορικός Ρίτσαρντ Μπέσελ καταλαβαίνει τη διαφορά ανάμεσα στη δυστυχία και την εξιλέωση και στο Γερμανία 1945 παρουσιάζει μια νηφάλια κι ωστόσο επιβλητική περιγραφή του τρομερού εκείνου έτους που αποκαλεί «άξονα» του 20ού αιώνα στην Ευρώπη [...] Ο Μπέσελ, που προτιμά την υποδήλωση από το πάθος, δεν ισχυρίζεται ότι η κατάσταση άξιζε όλα αυτά τα δεινά. Λέει απλώς ότι από τα δεινά μπορεί ενίοτε να γεννηθεί η ελπίδα.
The New York Times Book Review
Τους μήνες μετά την πτώση του Τρίτου Ράιχ, «ολόκληρη η χώρα έμοιαζε να περιμένει ένα τρένο». Ο Μπέσελ αποδίδει έξοχα το κατεστραμμένο τοπίο μιας κατακτημένης Γερμανίας – την έλλειψη στέγης και την πείνα, τα ερείπια και τους μαζικούς βιασμούς [...] Οι Γερμανοί βυθίστηκαν σε λίμνες αυτολύπησης – πράγμα που βοήθησε, αναπάντεχα στη θεμελίωση (τουλάχιστον στη Δύση) ενός δημοκρατικού και φιλειρηνικού κράτους. Ο Μπέσελ αναγνωρίζει πλήρως την απέχθεια που προκαλεί η τάση των Γερμανών να παρουσιάζονται ως θύματα και η αμνησία τους ως προς τη δική τους ενοχή‧ ωστόσο, σημειώνει, η επιθυμία ν' αφήσουν πίσω τους το ναζισμό και να κάνουν «μια ριζική τομή με το παρελθόν» δεν ήταν «κάτι κακό».
The New Yorker
Αυτό που κάνει απαραίτητη την ανάγνωση του βιβλίου είναι ο υποβλητικός τρόπος με τον οποίο ο Μπέσελ συνυφαίνει την ιστορία από τα κάτω με την ιστορία από τα πάνω [...] Μια γραφή τόσο συγκινητική αλλά και τόσο απαλλαγμένη από συναισθηματισμούς για μια τόσο ζοφερή περίοδο της γερμανικής ιστορίας μαρτυρεί δεκαετίες εμβριθούς ακαδημαϊκής ενασχόλησης.
History Today
Μια αριστοτεχνική περιγραφή από έναν πρώτης τάξεως ιστορικό της σχεδόν απίστευτης κλίμακας των θανάτων και των καταστροφών που επήλθαν στη Γερμανία κατά τη διάρκεια της τελικής, αποκαλυψιακής φάσης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και των τρόπων με τους οποίους η εμπειρία εκείνων των τρομερών μηνών βοήθησε να σφυρηλατηθούν τα πρώτα αβέβαια στάδια μιας εκπληκτικής ανάνηψης από το ναζισμό, που οδήγησε στην οικοδόμηση μιας ειρηνικής και ευημερούσας κοινωνίας – πράγματι όπως λέει ο Ρίτσαρντ Μπέσελ, σε μια «ζωή μετά τον θάνατο».
IAN KERSHAW
Αν νομίζουμε ότι ξέρουμε τη φρίκη που αντιμετώπισαν οι Γερμανοί το 1945, ο Μπέσελ δεν παύει να μας θυμίζει πόσο λάθος κάνουμε. Έχοντας εντρυφήσει στα γερμανικά αρχεία κι έχοντας διαβάσει, καθώς φαίνεται, όλες τις ακαδημαϊκές μελέτες που υπάρχουν, είναι σε θέση να παρουσιάσει ιστορίες φρίκης που ακόμη και τώρα, εξήντα χρόνια μετά, ανακατεύουν το στομάχι [...] Δεν είναι να εκπλήσσεται κανείς που οι Γερμανοί βγήκαν μέσα από τα ερείπια πιστεύοντας ακράδαντα ότι είναι θύματα μάλλον παρά δράστες. Ο Μπέσελ απορρίπτει δυναμικά αυτή την επιλεκτική και βολική θεώρηση που είναι ξανά σήμερα ανησυχητικά επίκαιρη στη Γερμανία, αλλά κάνει επίσης τη σημαντική επισήμανση ότι ήταν μέρος ενός διανοητικού πακέτου που εξηγεί γιατί η μεταπολεμική Γερμανία διέφερε πράγματι σημαντικά από την παλιά.
DAVID STAFFORD
Για μια ολόκληρη κοινωνία που εκπαιδεύτηκε για χρόνια στον ολοκληρωτισμό και τον φυλετικό ρατσισμό, στη βία και στη συναισθηματική αναισθησία, το 1945 σηματοδότησε το πέρασμα από τον πόλεμο σε μια ειρηνική και άκρως αναδημιουργική περίοδο, χωρίς πλέον τον Χίτλερ ή καλύτερα με τον Χίτλερ ως αναπόσπαστο πλέον κομμάτι της ιστορίας της, όσο επώδυνη και τραυματική και αν ήταν αυτή.
ΣΤΡΑΤΟΣ ΔΟΡΔΑΝΑΣ, Η Αυγή
