Κορυφαίο δοκίμιο του νομπελίστα ποιητή και στοχαστή, η παραδειγματική αυτή μελέτη της μεξικανικής ταυτότητας είναι ταυτόχρονα μια ξενάγηση στον ζοφερό λαβύρινθο της ιστορίας και της ψυχής, εκεί όπου πλανιέται μοναχικά ο σύγχρονος άνθρωπος, αναζητώντας την έξοδο προς την κοινωνία και τον έρωτα.
Ο Οκτάβιο Πας τιμήθηκε το 1990 με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Η μοναξιά, το να νιώθει κανείς και να ξέρει ότι είναι μόνος, απόμακρος από τον κόσμο και ξένος προς τον εαυτό του, χωριστός απ’ αυτόν, δεν αποτελεί αποκλειστικό χαρακτηριστικό του Μεξικανού. Όλοι μας, κάποια στιγμή της ζωής μας, νιώθουμε μόνοι. Κι ακόμη χειρότερα: είμαστε μόνοι. Η ζωή είναι αποκοπή απ’ αυτό που ήμασταν και βάπτισμα σε αυτό που θα γίνουμε, σε ένα πάντα παράδοξο μέλλον. Η μοναξιά είναι ο έσχατος κύκλος της ανθρώπινης μοίρας. Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον που νιώθει μόνο και το μοναδικό που αποζητεί τους άλλους […] Σήμερα, η εξουσία καταργεί τη μοναξιά, διά νόμου. Και, μαζί μ’ αυτή, τον έρωτα, παράνομη και ηρωική μορφή μέθεξης. Η προάσπιση του έρωτα αποτελούσε ανέκαθεν πράξη αντικοινωνική και επικίνδυνη. Σήμερα αρχίζει να γίνεται πραγματικά επαναστατική.
Ο Λαβύρινθος της μοναξιάς (1950) είναι το πρώτο και ίσως το σημαντικότερο δοκίμιο του Οκτάβιο Πας. Πρόκειται για μια βαθιά ψυχολογική τομή του χαρακτήρα του μεξικανικού λαού μέσω της αναδρομής στην ιστορική του πορεία από την ισπανική κατάκτηση μέχρι σήμερα […] Το κείμενο του Πας είναι ανεξάντλητο. Η γνώση του ιστορικού παρελθόντος της χώρας του βαθιά. Το οξύ και διεισδυτικό του βλέμμα, εργαλείο μοναδικό για την ανάλυση ενός τόσο σύνθετου και αντιφατικού παρόντος. Η προσπάθειά του να πείσει αυτόν το λαό για τη μοναδικότητά του αγωνιώδης. Δεν μπορεί κανείς να ’χει ζωντανό παρόν έχοντας πίσω του ένα νεκρό παρελθόν. Μόνος του στόχος ν’ αποκτήσει ο λαός αυτός συνείδηση της ιστορικής του συνέχειας.
Ο Πας δεν είναι ο αντικειμενικός αναλυτής μιας πραγματικότητας, είναι ο υποκειμενικός εκφραστής ενός κόσμου που τον αφορά προσωπικά και για τον οποίο έχει ειλημμένη θέση [...] Ο Λαβύρινθος θα παραμείνει το «κλασικό» του έργο, το έργο που θα δημιουργήσει σχολή, το έργο που θ' αποτελέσει βίβλο για το μελετητή της μεξικανικής πραγματικότητας, το έργο που σήμερα –σαράντα πέντε χρόνια μετά τη συγγραφή του– είναι περισσότερο επίκαιρο παρά ποτέ. Οι εφιάλτες του Πας πριν από σαράντα πέντε χρόνια σήμερα αποτελούν πραγματικότητα.
ΝΤΙΑΝΑ ΜΠΟΜΠΟΛΟΥ (από το Εισαγωγικό σημείωμα του βιβλίου)
Ο λαβύρινθος –με την τρέχουσα και «αγοραία» συμβολική του σημασία: «περιπλάνηση με περίπλοκη και επικίνδυνη διαδρομή και αβέβαιο προορισμό»– είναι το κατ' εξοχήν έμβλημα της Ιστορίας [...] Από τις πολλαπλές πτυχές του αρχετύπου και τις ισάριθμες οδούς προσεγγίσεώς του, ο Πας επιλέγει κυρίως δύο: τη μύηση και την ανάλυση. Για την ακρίβεια, το βιβλίο του υιοθετεί αφ' ενός τη δομή μιας «μυητικής πορείας», για να ξεναγήσει τον αναγνώστη ανά το λαβύρινθο, και αφ' ετέρου τη δομή μιας «ψυχαναλυτικής αφηγήσεως», προκειμένου να ασκήσει τη θεραπευτική κριτική του [...] Ο λαβύρινθος, ύστερα από την προσέγγισή του από τον Οκτάβιο Πας (αλλά και χάρις σ' αυτήν), μεταβάλλεται από έμβλημα του αδιαπέραστου και αδιανόητου της ιστορίας σε σύμβολο της διαφάνειάς της.
ΒΙΚΤΩΡ ΙΒΑΝΟΒΙΤΣ (από το Επίμετρο του βιβλίου)
Αναζητώντας την ταυτότητα του Μεξικανού, ο Οκτάβιο Πας, στο δοκίμιό του Ο Λαβύρινθος της μοναξιάς, πέτυχε να καταγράψει την ιστορία, τους πολιτισμούς, την ψυχολογία, τα λογοτεχνικά κινήματα, το όλο των διανοούμενων στο Μεξικό και να καταλήξει στο τελευταίο κεφάλαιο, με τίτλο «Η διαλεκτική της μοναξιάς», στην περιγραφή του σύγχρονου μοναχικού ανθρώπου, όπου και αν βρίσκεται.
ΒΙΚΗ ΤΣΙΩΡΟΥ, Ελευθεροτυπία
Ο Οκτάβιο Πας, μία από τις πλέον εξέχουσες πνευματικές φυσιογνωμίες του 20ού αιώνα, γεννήθηκε μεν στο Μεξικό, όμως μπορεί να χαρακτηριστεί «κοσμοπολίτης του πνεύματος», καθώς, χάρη στις διαδρομές της διπλωματικής καριέρας του, οι στενοί δεσμοί του με την ισπανοαμερικανική διανόηση διευρύνθηκαν και εμπλουτίστηκαν από το ιδεολογικό σθένος και την υπόσταση άλλων πολιτισμών. Η Γαλλία του Μπρετόν και του υπερρεαλισμού, ο ορθολογισμός της Ιαπωνίας, η ινδική φιλοσοφία, αλλά και η ακαδημαϊκή εμπειρία του από την Οξφόρδη και το Χάρβαρντ, παρατάσσονται συγκροτώντας την persona, το εύρος και το βάθος του βραβευμένου με Νόμπελ Λογοτεχνίας (1990) ποιητή, δοκιμιογράφου και πολιτικού στοχαστή.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΥΒΑΛΗΣ, Ελευθεροτυπία
