Αγωγή και πολιτική στον Ρουσσώ
Αγωγή και πολιτική στον Ρουσσώ
Ο Ρουσσώ έχει μια ιδιαίτερη θέση στη συζήτηση του Διαφωτισμού, καθώς εκφράζει την πλευρά της αυτοκριτικής του. Συνδέει τους πολιτικούς όρους μιας Δημοκρατικής Πολιτείας με την ηθική και εισάγει το «διαφωτισμένο συναίσθημα» ως αναγκαίο συμπλήρωμα του δικαίου.
Η σύγχρονη αξίωση για νέα γνώση χρονολογείται ήδη από τις φιλοσοφικές συζητήσεις του 17ου και του 18ου αιώνα. Ωστόσο τα σημερινά πιεστικά αιτήματα για όλο και περισσότερη γνώση και πιο ταχύρρυθμη μάθηση θα έκαναν έναν στοχαστή όπως ο Ρουσσώ να χαμογελάσει δεδομένου ότι στην καρδιά της «αρνητικής αγωγής» την οποία εισήγαγε βρίσκεται η πρόταση «σημασία δεν έχει να κερδίζουμε, αλλά να χάνουμε χρόνο». Με αυτήν προβάλλει ένα πειστικό επιχείρημα για τη δυνατότητα μάθησης μέσα από τον πολύτιμο «χαμένο» χρόνο, δηλαδή το χρόνο που κερδίζει κανείς, όχι ιδρύοντας μια νέα επιστήμη, αλλά καθώς μαθαίνει πώς να μαθαίνει, αναλογιζόμενος κατεξοχήν τη δική του προσπάθεια. Στον Pουσσώ λοιπόν δεν τίθεται τόσο το αίτημα για νέα γνώση, όσο για μια σχέση με τη γνώση διαφορετική από εκείνη που επικρατούσε.
H πραγμάτευση αυτού του αιτήματος και τα μεθοδολογικά ζητήματα οργάνωσης των όρων της αγωγής και της πολιτικής στη ρουσσωική θεωρία είναι το αντικείμενο αυτής της μελέτης. Στο επίκεντρό της βρίσκεται το έργο Aιμίλιος ή περί αγωγής. Kλειδιά της ανάγνωσής του μας δίνονται, αφενός, από τον εσωτερικό διάλογο με άλλα έργα του Ρουσσώ (όπως το Kοινωνικό συμβόλαιο και η Nέα Eλοΐζα) και, αφετέρου, από την έντονη συζήτησή του με τον κύκλο των «φιλοσόφων» του γαλλικού Διαφωτισμού, αλλά και με τον Πλάτωνα, τον Aριστοτέλη, τον Xομπς, τον Σπινόζα ή τον Λοκ. Tόσο το κοινωνικό συμβόλαιο όσο και το συμβόλαιο της αγωγής ζητούν να εγγυηθούν μια διαδικασία διαρκούς μεταρρύθμισης ή προοδευτικής μετατόπισης των όρων της κοινωνικής ζωής και της γνώσης.
Tο πρώτο κεφάλαιο της μελέτης είναι αφιερωμένο στη σχέση του Pουσσώ με το Διαφωτισμό. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται ζητήματα θεμελίωσης της πολιτικής θεωρίας και της ανθρωπολογίας του. Στο τρίτο κεφάλαιο, η ρουσσωική αγωγή εξετάζεται ως μορφή κοινωνικού συμβολαίου ανάμεσα στον παιδαγωγό και το μαθητή. Tο ρουσσωικό επιχείρημα συμπληρώνεται με τη θεωρία των συναισθημάτων και της ηθικής συνείδησης, που απασχολεί το τέταρτο κεφάλαιο της εργασίας.