Οι κοινωνικές σχέσεις που οικοδομούνταν πάνω σε μια κοινή αντίληψη του κόσμου, σ’ ένα κοινωνικο-πολιτιστικό ρόλο, σ’ ένα πολιτικό σχέδιο, τείνουν να εκλείψουν‧ οι νέοι σύλλογοι που παρουσιάζουν κάποια σταθερότητα δεν είναι πια «εταιρίες σκέψης» αλλά μαφιόζικες συναθροίσεις όπου η συμπαιγνία είναι πολύ πιο σημαντική από την ενότητα, η προσποιητή διένεξη πιο υποχρεωτική από τη συμφωνία.
Παντού, στην πολιτική όπως και στην κουλτούρα, στην καθημερινή όπως και στη δημόσια ζωή, η εικόνα παίρνει τη θέση της πραγματικότητας, το αντίγραφο αντικαθιστά το πρωτότυπο, το ομοίωμα υποκαθιστά το υπόδειγμα. Αυτός ο θρίαμβος της φαινομενικότητας και της επανάληψης, που για τον παραδοσιακό στοχαστή μοιάζει με καταστροφή, περιλαμβάνει επίσης θετικές όψεις, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν το υπόβαθρο ενός νέου Διαφωτισμού: γι’ αυτό είναι ανάγκη να διατηρηθεί και να ενισχυθεί η σχέση μεταξύ κουλτούρας και κοινωνίας ενάντια στην περιστολή της γνώσης σε διακόσμηση και της εξουσίας σε καθαρό τακτικισμό.
Η εξαφάνιση της αλήθειας, της σημασίας και της αξίας, που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη κρίση, πρέπει να ιδωθεί χωρίς προκαταλήψεις στις ιστορικές, θρησκευτικές και φιλοσοφικές της διαστάσεις, για να εντοπιστούν οι βαθιές μετατροπές που επιφέρει στον καθορισμό και την υλοποίηση των πολιτικών στρατηγικών, στον προσανατολισμό της πνευματικότητας, στην οργάνωση της κοινωνίας και της κουλτούρας, στη χρήση των μαζικών μέσων. Η κοινωνικοποίηση του φανταστικού αναθέτει στην αισθητική νέα καθήκοντα: το πολιτιστικό εγχείρημα διαδέχεται την ιδεολογική πολιτική, η λογική της σαγήνης τη διαλεκτική ορθολογικότητα, η κοινωνική ολογραφία την ολοκληρωτική κοινωνία. Το σημαντικό είναι να μην αφήσουμε να μας τρομάξει το εύρος και η ριζικότητα των τεκταινόμενων μετασχηματισμών και –όπως ευχόταν ο Βάλτερ Μπένγιαμιν– μολονότι απαλλαγμένοι από αυταπάτες σχετικά με την εποχή, «να εκφραστούμε ανεπιφύλακτα υπέρ της».
