Η συνάντηση δύο κορυφαίων πρωταγωνιστών της γερμανικής και ευρωπαϊκής κουλτούρας, όπως αποτυπώθηκε στην απαράμιλλη αλληλογραφία τους.
Η αλληλογραφία δύο λαμπρών εκπροσώπων της φιλοσοφίας και της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα, από τα χρόνια της κοινής εξορίας τους στην Καλιφόρνια μέχρι εκείνα της νέας ζωής τους στη μεταπολεμική Ευρώπη. Μια αλληλουχία προσωπικών ανταλλαγών και εκμυστηρεύσεων γύρω από τη ζωή και το έργο τους, τις πνευματικές τους αναζητήσεις και τις εμπειρίες και παρατηρήσεις τους σχετικά με τις εξελίξεις στον μεταπολεμικό κόσμο. Κι ακόμη ένα ντοκουμέντο της αλληλοεκτίμησης, των κοινών ενδιαφερόντων και της απροσδόκητης συνεργασίας που σημάδεψε τη σκέψη τους.
Οι 43 επιστολές που συγκεντρώνονται εδώ συνοδεύονται από εκτενείς σημειώσεις των επιμελητών, ιδιαίτερα διαφωτιστικές για τα έργα, τα γεγονότα και τα πρόσωπα που αναφέρουν ή υπαινίσσονται οι εκλεκτοί τους συντάκτες. Περιλαμβάνεται ακόμη ένα παράρτημα με σχεδιάσματα του Αντόρνο για το μουσικολογικό μέρος του Δόκτορα Φάουστους του Μαν.
Ξεκινώντας κατά τη διάρκεια της κοινής εξορίας τους στην Καλιφόρνια και κλείνοντας με το θάνατο του Μαν, λίγες μόνο μέρες πριν από μια πολυαναμενόμενη συνάντηση στη μεταπολεμική Ευρώπη, αυτή η αλληλογραφία ανάμεσα στον λαμπρότερο φιλόσοφο του μοντερνισμού που γνώρισε ο 20ός αιώνας και τον θρυλικό γερμανό εκπρόσωπο του μοντέρνου μυθιστορήματος είναι ένα απροσδόκητα συγκινητικό τεκμήριο του αμοιβαίου σεβασμού και θαυμασμού, της εγγύτητας και της απόστασης, της εφεκτικής οικειότητας και της εντυπωσιακής πνευματικής συγγένειας που τους χαρακτήριζε. Προσεκτικά σχολιασμένες, οι επιστολές αυτές μας προσφέρουν ένα θησαυρό βαθύτατα προσωπικών ανταποκρίσεων γύρω από τα έργα των δύο ανδρών, ενώ ξεχειλίζουν από διεισδυτικές παρατηρήσεις για τη μεταπολεμική γερμανική κουλτούρα και για τα χρόνια του μακαρθισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες.
ANDREAS HUYSSEN, Columbia University
Ο Αντόρνο υπήρξε ένας διαρκής, αν και ενίοτε όχι εύκολος, θαυμαστής της ιδιοφυΐας του Τόμας Μαν. Η πρόσκληση που του απηύθυνε ο Μαν να γίνει τεχνικός και ιστορικός σύμβουλός του σ' ό,τι αφορούσε τη μουσικολογία και τη φιλοσοφία της μουσικής στο έργο του Δρ Φάουστους έφερε τον Αντόρνο κοντά στο κέντρο της κοινής εξορίας στην Καλιφόρνια. Είχε επίσης ως συνέπεια μια πικρή σύγκρουση με τον Σαίνμπεργκ. Ο Αντόρνο βρέθηκε μπλεγμένος στη μέση. Οι επιστολές αυτές τεκμηριώνουν όχι μόνο μια συναρπαστική πνευματική συνάντηση αλλά και μια περίπτωση δημιουργικής συνεργασίας σπάνια στη λογοτεχνική ιστορία.
GEORGE STEINER, Churchill College, Cambridge
Αποκαλύπτονται σκέψεις και ιδέες, προτιμήσεις τους σε έργα που σημάδεψαν την ιστορία του πολιτισμού, όπως εκείνα του Βάγκνερ, του Γκαίτε, του Νίτσε, του Μπέκετ και της Γιουρσενάρ, ενώ μέσω αυτών προβάλλονται η εκάστοτε εποχή και οι τάσεις της.
ΧΡΥΣΑ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, Ελευθεροτυπία
Η ανταλλαγή σκέψεων ανάμεσα στον Τόμας Μαν και τον Τέοντορ Αντόρνο παρουσιάζει εξ ορισμού ξεχωριστό ενδιαφέρον. Κεντρικές μορφές του ευρωπαϊκού πολιτισμού κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, ο νομπελίστας συγγραφέας και ο φιλόσοφος, μουσικολόγος, εκφραστής της νεομαρξιστικής σχολής της Φρανκφούρτης, διατυπώνουν με ζωηρό τρόπο τις απόψεις τους για φιλοσοφικά θέματα και για την τότε τρέχουσα πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα.
ΝΙΚΟΣ ΔΟΝΤΑΣ, Η Καθημερινή
Ο κόσμος του Μαν και του Αντόρνο δεν είναι και τόσο διαφορετικός από τον δικό μας. Η εποχή τους δεν είναι και τόσο μακρινή από τη δική μας. Πολλά έχουν αλλάξει εν τω μεταξύ, η δωδεκαφθογγική μουσική του Σαίνμπεργκ μπορεί σήμερα να θεωρείται κλασική, όπως το προβλέπει ο Αντόρνο, όμως τα πνευματικά διλήμματα εξακολουθούν να επαναλαμβάνονται μονότονα, με την ίδια επιμονή, για όσους, εν πάση περιπτώσει έχουν ακόμη τη δύναμη, ή την πολυτέλεια, να τα θέτουν.
ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ, Τα Νέα
Πέραν όμως της εποχής, μέσα από την αλληλογραφία προβάλλει μια τοιχογραφία της κεντροευρωπαϊκής κουλτούρας- μοναδική, θα λέγαμε. Και όχι μόνο της κεντροευρωπαϊκής, αλλά και της ευρωπαϊκής γενικότερα. Εξαίρετες συγκριτικές παρατηρήσεις υπάρχουν στα γράμματα του Μαν, λ.χ., για την Αμερική, τη Γερμανία και την υπόλοιπη Ευρώπη του Μεταπολέμου.
ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ, Το Βήμα
